Καρδιά και Ψυχισμός

Οι έντονες και απότομες συναισθηματικές μεταβολές μπορούν σε ορισμένες συνθήκες να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στο καρδιαγγειακό σύστημα. Η θνητότητα από καρδιαγγειακά αίτια αυξάνει σημαντικά τον πρώτο μήνα μετά την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου και η συχνότητα στεφανιαίων και καρδιακών επεισοδίων αυξάνεται σημαντικά αμέσως μετά από φυσικές καταστροφές (πλημμύρες, σεισμούς, πυρκαγιές) ή στρατιωτικές επιχειρήσεις. Στους περισσότερους ανθρώπους καταστάσεις που αυξάνουν το άγχος επίδοσης π.χ. να μιλήσει κάποιος δημόσια ή να εκτελέσει κάποια εργασία κάτω από την πίεση της παρουσίας πολλών ανθρώπων μπορούν να αυξήσουν σημαντικά τους καρδιακούς παλμούς, τη συστολική αρτηριακή πίεση και τις απαιτήσεις του μυοκαρδίου σε οξυγόνο.

Ιδιαίτερα σε ασθενείς που πάσχουν από στεφανιαία νόσο έχει βρεθεί ότι 30-60% οξέων επεισοδίων ισχαιμίας του μυοκαρδίου μπορεί να προκληθούν από απότομες συναισθηματικές μεταβολές ή έντονες αγχογόνες σκέψεις (mental stress). Είναι ενδιαφέρον οτι η ισχαιμία του μυοκαρδίου που σχετίζεται με αγχογόνα ερεθίσματα είναι συνήθως ασυμπτωματική και παρατηρείται σε χαμηλότερα επίπεδα καρδιακών παλμών σε σχέση με την ισχαιμία που προκαλείται κατά τη διάρκεια σωματικής άσκησης η οποία είναι πιο συχνά συμπτωματική και εκδηλώνεται με στηθαγχικό πόνο. Ο μεγάλος χρόνος έκθεσης των οδηγών στην κυκλοφορία σε αστικά κέντρα έχει συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης οξέος εμφράγματος του μυοκαρδίου αν και δεν έχει ξεκαθαριστεί απόλυτα αν το εύρημα αυτό οφείλεται στο έντονο stress των οδηγών ή/και στην αυξημένη ποσότητα καυσαερίου που εισπνέουν οι οδηγοί σε δρόμους πυκνής κυκλοφορίας.

Το αγχογόνο ερέθισμα μπορεί να προκαλέσει οξεία ισχαιμία του μυοκαρδίου, ιδιαίτερα σε ασθενείς που ήδη πάσχουν απο στεφανιαία νόσο, με πολλούς μηχανισμούς. Ο πρώτος μηχανισμός είναι η απότομη αύξηση των απαιτήσεων του μυοκαρδίου σε οξυγόνο ως αποτέλεσμα της αύξησης της αρτηριακής πίεσης και των καρδιακών παλμών ανά λεπτό. Δεύτερος μηχανισμός είναι ο σπασμός των στεφανιαίων αρτηριών ιδιαίτερα σε αγγεία στα οποία ήδη υπάρχουν αθηρωματικές πλάκες. Τρίτος μηχανισμός είναι ότι η αγχώδης αντίδραση μέσω της ενεργοποίησης του συμπαθητικού νευρικού συστήματος αυξάνει τα επίπεδα τών ορμονών κορτιζόλης και νορ-επινεφρίνης και αυτές με τη σειρά τους προκαλούν αύξηση της συγκολλητικότητας των αιμοπεταλίων προδιαθέτοντας έτσι το σχηματισμό θρόμβων στα στεφανιαία αγγεία.

Καταστάσεις που αυξάνουν το άγχος όπως η οδήγηση, η δημόσια ομιλία, οι συνεντεύξεις για τη διεκδίκηση εργασίας έχει βρεθεί ότι μπορούν να προκαλέσουν συχνότερα εκτακτοσυστολική κοιλιακή αρρυθμία σε υγιή άτομα και σε καρδιοπαθείς ασθενείς. Φαίνεται ότι η συναισθηματική ένταση και τα αγχογόνα ερεθίσματα μπορούν να σχετίζονται με επικίνδυνες για τη ζωή αρρυθμίες ακόμα και με αιφνίδιο θάνατο ιδιαίτερα σε ασθενείς που πάσχουν απο στεφανιαία νόσο. Λεπτομερής ψυχιατρική εξέταση σε ασθενείς που εισήχθησαν εκτάκτως σε νοσοκομείο λόγω σοβαρής αρρυθμίας (κοιλιακή ταχυκαρδία ή κοιλιακή μαρμαρυγή) έδειξε ότι το 20-25% των ασθενών αυτών είχε κάποιο έντονο συναισθηματικό ερέθισμα το προηγούμενο 24ωρο. Ακόμη μεγάλο μέρος της πρόσφατης έρευνας που αφορά την συσχέτιση των ψυχοκοινωνικών συνθηκών με την εμφάνιση καρδιαγγειακών επεισοδίων καταλήγει στο ότι ο θυμός και η επιθετικότητα (anger and hostility theory) ως επιμέρους χαρακτηριστικά της προσωπικότητας ατόμου αυξάνουν σημαντικά την πιθανότητα εμφάνισης στεφανιαίας νόσου. Υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι ο θυμός και η επιθετική συμπεριφορά σχετίζονται με έντονη δραστηριότητα του συμπαθητικού νευρικού συστήματος, μειωμένη δραστηριότητα του παρασυμαπθητικού και αυξημένη συγκολλητικότητα αιμοπεταλίων. ΄Εχει δειχθεί ότι η πιθανότητα εμφάνισης οξέος εμφράγματος του μυοκαρδίου αυξάνεται από τρεις έως εννέα φορές μετά από επεισόδιο θυμού που συνοδεύεται από εξαιρετικά επιθετική συμπεριφορά.

Η κατάθλιψη απαντάται πολύ συχνά σε ασθενείς που πάσχουν απο στεφανιαία νόσο αλλά επειδή ο καρδιολόγος η ο οικογενειακός γιατρός δεν αποδίδουν συνήθως σημασία στη διερεύνηση των ψυχοκοινωνικών παραγόντων σπάνια θα ζητηθεί ψυχιατρική εξέταση του στεφανιαίου ασθενούς. Συμπτώματα κατάθλιψης παρατηρούνται σε 40-65% των ασθενών μετά από οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου και 15-25% πάσχει από σοβαρή κατάθλιψη μετά το έμφραγμα. Η συχνότητα της κατάθλιψης είναι βέβαια αυξημένη σε όλους τους στεφανιαίους ασθενείς ακόμη και χωρίς ιστορικό εμφράγματος. Αν και οι περισσότεροι ασθενείς είναι άνδρες, η συχνότητα εμφάνισης της κατάθλιψης σε γυναίκες με στεφανιαία νόσο είναι υπερ-διπλάσια εκείνης των ανδρών. Υπάρχουν πολλοί μηχανισμοί που μπορούν να διαδραματίσουν ρόλο στην αυξημένη συσχέτιση μεταξύ κατάθλιψης και στεφανιαίας νόσου. Η κατάθλιψη μπορεί να παίξει ρόλο στην εξέλιξη και την πρόγνωση της στεφανιαίας νόσου μέσω της επίδρασης στον τρόπο ζωής και τις συνήθειες των ασθενών. Τα καταθλιπτικά άτομα φροντίζουν λιγώτερο τον εαυτό τους, ασκούνται λιγώτερο, καπνίζουν περισσότερο, ακολουθούν συνήθως διατροφή πλούσια σε λιπαρά και θερμίδες, απευθύνονται σπανιότερα στον ιατρό και δεν πειθαρχούν σε ιατρικές συμβουλές. Παθοφυσιολογικοί μηχανισμοί που συνδέουν ενδεχόμενα την εμφάνιση αθηρωματικής νόσου και κατάθλιψης μπορεί να είναι η χρόνια αύξηση των επιπέδων της κορτιζόλης και των κατεχολαμινών, η αυξημένη συγκέντρωση χοληστερόλης, λιπιδίων, ελευθέρων λιπαρών και η διαταραχή της λειτουργίας του ενδοθηλίου που παρατηρούνται σε καταθλιπτικά άτομα.

Η κατάθλιψη επιδεινώνει την πρόγνωση και αυξάνει την θνητότητα ασθενών που ήδη πάσχουν απο στεφανιαία νόσο αλλά αυξάνει και σε υγιή άτομα την πιθανότητα να αναπτύξουν στεφανιαία νόσο στο μέλλον. Φαίνεται ότι η διάγνωση κατάθλιψης σε υγιή άτομα χωρίς καρδιαγγειακό ιστορικό συνδέεται με 1.5 – 2 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο για ανάπτυξη στεφανιαίας νόσου, οξέος εμφράγματος του μυοκαρδίου και αιφνιδίου θανάτου μέσα στα επόμενα 6 – 40 χρόνια σε σχέση με μη καταθλιπτικά άτομα και αυτό το εύρημα παραμένει ανεξάρτητο των κλασσικών παραγόντων κινδύνου. Ιδιαίτερα μετά το έμφραγμα του μυοκαρδίου έχει αποδειχθεί με βάση σχετικές μελέτες ότι η διάγνωση κατάθλιψης αυξάνει σημαντικά την θνητότητα και την πιθανότητα αιφνιδίου θανάτου 6 – 18 μήνες μετά από οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου και το εύρημα αυτό παραμένει ανεξάρτητο της λειτουργικότητας του μυοκαρδίου της αριστερής κοιλίας, του ιστορικού προηγούμενου εμφράγματος και της παρουσίας αρρυθμιών. Ακόμη και 5 – 15 χρόνια μετά το έμφραγμα, η πιθανότητα νέου εμφράγματος είναι 1,5 – 6 φορές μεγαλύτερη σε καταθλιπτικούς ασθενείς, η σχέση δε αυτή παραμένει ανεξάρτητη παραγόντων κινδύνου όπως η ηλικία, το κάπνισμα, η χοληστερόλη. Φαίνεται ακόμη ότι η πρώιμη διάγνωση και η αντιμετώπιση της κατάθλιψης – ιδιαίτερα μέσα από τα προγράμματα καρδιακής αποκατάστασης- βελτιώνει την ποιότητα ζωής αλλά και την πρόγνωση στους ασθενείς αυτούς. Υπάρχουν πολλοί ερευνητές που ισχυρίζονται σήμερα ότι η αντικαταθλιπτική αγωγή (όχι μόνο με την αυστηρά φαρμακευτική έννοια) θα αποτελέσει στο μέλλον ακρογωνιαίο λίθο στην αντιμετώπιση της στεφανιαίας νόσου.

Για ζητήματα που αφορούν την αντιμετώπιση των ψυχοκοινωνικών παραγόντων σε καρδιοπαθείς ασθενείς, οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να απευθύνονται στον Καρδιολόγο, Αναπληρωτή Διευθυντή Αναίμακτων Διαγνωστικών Τεχνικών κ. Αθανάσιο Δρίτσα (τηλ. 210 94 93 000) ή/και στη Ψυχολόγο του ΩΚΚ κα Ολγα Μισιρλιάδου Γραφείο Κοινωνικής Μέριμνας και Ψυχολογικής Υποστήριξης του ΩΚΚ (τηλ. 210 94 93 000) ή στην Ομάδα Εργασίας Πρόληψης και Καρδιακής Αποκατάστασης της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας, τηλ. 210 72 21 633 ή στην ιστοσελίδα www.hcs.gr (ιστοσελίδα της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας).